اعتیاد، اعتیاد است، فرقی ندارد چگونه باشد؛ گاهی با منقل و وافور کار معتاد راه می افتد، گاهی هم با موس (موشواره) و کلیک. در دنیای دیجیتال امروزی که همه چیز دارد مجازی می شود، از شغل و کار تا دانشگاه و مدرک، اعتیاد هم می تواند به دنیای مجازی باشد.

البته یک اعتیاد واقعی به دنیای مجازی! اینترنت، دریای عظیمی است از اطلاعات، شاهراه و بزرگراهی است برای ارتباط دادن میلیون ها انسان، با فرهنگ ها، زبان ها و سلیقه های گوناگون و متنوع، اما متاسفانه برخی در این دریا غرق می شوند.

امروزه اینترنت یک وسیله حیاتی برای بسیاری از مردم کشورها به شمار می رود و از این طریق اطلاعات ذی قیمتی به دست می آورند. با وجود این و به رغم امتیازها و قابلیت های فراوان، اینترنت مشکلات جدی بسیاری را ایجاد کرده است، مانند انفجار اطلاعات، ارائه تصویرها و مطالب ناهنجار و محرمانه نماندن اطلاعات. یکی دیگر از مشکلات این پدیده اعتیاد به آن است.

شاید تا چند سال پیش، اعتیاد به اینترنت امری دور از ذهن بود. اگر چه هنوز هم برای برخی در کشور ما این موضوع جدی نیست، اما اکنون اعتیاد به اینترنت به یک واژه آشنا تبدیل شده است. سال ۱۹۹۵ میلادی روانپزشکی به نام گلد برگ، اعتیاد جدیدی را تعریف کرد؛ او وقتی با افرادی روبه رو شد که برای دیدن صفحه نمایشگر رایانه خود و دسترسی به فضای مجازی، خانواده خود را رها کرده اند، به این تعریف رسید. اینها در بسیاری از مواقع ترجیح می دادند وقت خود را در سایت های مختلف اینترنتی بگذرانند، او این موارد را نوعی اعتیاد جدید معرفی کرد. بتدریج سایر پژوهشگران جنبه های دیگر این اعتیاد را شناسایی کردند. بسیاری از پژوهشگران، مفهوم اعتیاد را برای توجیه انواع خاصی از رفتارهای مشکوک نیز به کار می برند، زیرا یافته ها و نشانه های اعتیاد در این حالت نیز دیده می شود. انواع غیرماده ای اعتیاد به عنوان اعتیادهای رفتار محور طبقه بندی می شوند، بنابراین اعتیاد به اینترنت نیز اعتیاد رفتار محور محسوب می شود.

اعتیاد به اینترنت در برداشت کلی به استفاده مستمر از اینترنت اطلاق می شود و در سطحی وسیع تر می توان آن را به استفاده بیش از حد از اینترنت و رایانه در زندگی و وابستگی به آن به صورتی که در انجام کارهای روزانه مشکلاتی پیش آید، تعبیر کرد و امکان دارد دامنه نتایج آن به کم خوابی، به خطر افتادن موقعیت شغلی و دگرگونی در روابط خانوادگی و اجتماعی نیز منجر شود.

این اختلال گونه ای از مشکلات روانی محسوب می شود که البته این طبقه بندی همچنان مورد تحقیق و بررسی است. فعالیت آنلاین افراد مبتلا به این اختلال می تواند انجام بازی های رایانه ای، وبلاگ نویسی، پورنوگرافی، شبکه های اجتماعی یا خرید اینترنتی باشد. مخالفان این نظریه اعتقاد دارند که این نوعی عادت و رفتاری تکراری است و گونه ای از اعتیاد محسوب نمی شود.

البته اغلب محققان معتقدند واژه معتاد برای کاربران اینترنت هم باید به کار گرفته شود، زیرا نشانه های اعتیاد به اینترنت همان ویژگی هایی را دارد که در اعتیاد به الکل و سیگار دیده می شود.

● نوجوانان در خطر

مانند انواع دیگر اعتیاد، نوجوانان و جوانان کشش بیشتری به اعتیاد اینترنتی دارند. مطالعه ای که سال ١٩٩٨ در دانشگاه ملی کره جنوبی انجام شد، نشان داد تمایل نوجوانان به اعتیاد به اینترنت بسیار جدی تر از سایر گروه های سنی مورد مطالعه است. این موضوع بر این دلالت دارد که اعتیاد به اینترنت یک مشکل اجتماعی جدی در این کشور محسوب می شود، زیرا نوجوانان معتاد به اینترنت بتدریج نیروی کار این کشور را تشکیل خواهند داد.

کودکان و نوجوانانی که به اینترنت دلبستگی فراوان پیدا می کنند و در حقیقت به آن معتاد می شوند، برای ارضای خود ساعت های متوالی بدون وقفه روی خط باقی می مانند و زمانی که امکان دسترسی به اینترنت را نداشته باشند، دچار تشویش، لرزش دست و عصبانیت می شوند، استراحت و آرامش را فراموش می کنند و به اینترنت و وسوسه های آن فکر کرده یا خیال پردازی می کنند. زمانی که فرصت استفاده از اینترنت را پیدا می کنند، احساس نیازی غیر بازدارنده به داشتن روابط احساسی در آنها بروز می کند.

طراحی و ارائه برنامه های آموزشی مؤثر در خانه یا مدرسه برای آشنایی این گروه سنی از کاربران که در گروه پرخطر قرار دارند، یکی از اقدامات مفید برای کاهش این معضل است. در این برنامه ها می توان راه های مناسب استفاده از اینترنت را آموزش داد تا کمترین عوارض گریبانگیر کودک شود.

● دوست من سلام

علائم اختلال اعتیاد اینترنتی عبارتند از: مشکلات میان فردی یا مشکلات هنگام کار یا مطالعه، نادیده گرفتن مسوولیت های مربوط به دوستان، خانواده، کار یا مسوولیت های فردی، کناره گیری پس از دست کشیدن از اینترنت، کج خلقی هنگام تلاش برای دست کشیدن از اینترنت، آن لاین ماندن بیش از زمان برنامه ریزی شده، دروغ گفتن یا مخفی نگه داشتن زمان واقعی کار با اینترنت از نظر دوستان یا خانواده، تغییر در سبک زندگی به منظور گذران وقت بیشتر با اینترنت، کاهش فعالیت فیزیکی، بی توجهی به سلامت شخصی و بی خوابی یا کم خوابی یا تغییر در الگوی خواب به منظور گذران وقت در اینترنت.

نکته: یکی از نشانه های اعتیاد به اینترنت این است که فرد به دلیل استفاده مفرط از اینترنت، خطر فقدان روابط با دیگران، از دست دادن شغل و فرصت های آموزشی و شغلی را می پذیرد

از طرفی، افراد در صورت استفاده از اینترنت، نه تنها رفتارهایی متفاوت با الگوهای رایج در جامعه از خود نشان می دهند، بلکه نوع تفکرشان نیز با اکثریت افراد جامعه، متفاوت می شود. این افراد اندیشه های وسواسی راجع به اینترنت دارند، کنترل چندانی بر وسواس و انگیزه های اینترنتی شان نداشته و حتی فکر می کنند اینترنت تنها دوست آنهاست. همچنین این گونه افراد فکر می کنند اینترنت تنها جایی است که آنها در آن، احساس خوبی نسبت به خود و جهان اطراف دارند. در واقع آنها روز خود را با سلام بر اینترنت شروع می کنند و شب را نیز در کنار کامپیوتر به خواب می روند.

● ۳۰ درصد معتاد

در یک تحقیق که روی کاربران اینترنت در سنین ١٥ تا ۳۴ سال در منطقه غرب تهران انجام شد، نشان داده شد ٣٠ درصد کاربران، به اینترنت اعتیاد داشتند و همه آنها درجات مختلفی از ناهنجار های رفتاری مانند احساس بیگانگی با خود، ضعف و ناتوانی در انجام امور، اجتماع گریزی، درونگرایی و رفتار احساسی از خود نشان دادند. همچنین تمایل نوجوانان به اینترنت بسیار شدیدتر از سایر گروه های سنی بود. این رابطه در مورد افراد مجرد و دانش آموزان ١٥ سال در مقایسه با سایر گروه های سنی بیشتر و چندین برابر است. این پژوهش نشان می دهد در کاربران معتاد شدید نیز بهره جویی از گفت وگوی اینترنتی ۳ برابر کاربران است و هر چه از حالت طبیعی به اعتیاد در کاربران پیش می رویم، بهره جویی از فیلم، موسیقی، بازی و گفت وگوی اینترنتی بیشتر می شود.

● بیگانگی با خود

اعتیاد باعث نابودی انسان ها می شود و اعتیاد به اینترنت نیز از این قاعده مستثنی نیست.

یکی از مهم ترین یافته ها در اکثر معتادان به اینترنت ارتباط اعتیاد به اینترنت با احساس بیگانگی با خود در آنهاست. همچنین بین اعتیاد به اینترنت در میان کاربران با احساس ضعف و ناتوانی در انجام امور، داشتن رفتار ناهنجار اجتماعی و اجتماع گریزی ارتباط مشخصی وجود دارد.

همچنین اعتیاد به اینترنت با صفاتی مانند احساس ضعف و ناتوانی در انجام امور و اجتماع گریزی مرتبط است.

● هفت نشانه اعتیاد

انجمن روانپزشکی آمریکا برای شناخت اعتیاد اینترنتی و افرادی که به استفاده مفرط از اینترنت معتادند، معیارهایی را مشخص کرده است که طبق آن، چنانچه بخواهیم فردی را معتاد به اینترنت بنامیم، باید حداقل ۳ مورد از معیارهای هفتگانه زیر، در طول یک دوره ۱۲ماهه (یک ساله) در وی دیده شود. معیارهای پیشنهادی این انجمن شامل ۷ مورد به شرح زیر است:

۱. تحمل: این معیار به معنای صرف زمان بیشتری برای اینترنت به منظور رسیدن به رضایت است. در این شرایط، با وجود صرف همان میزان وقت میزان رضایت مندی کاربر کمتر است و نیاز به زمان بیشتری دارد تا به همان درجه از رضایت قبلی برسد.

۲. از اینترنت به منظور تخفیف یا اجتناب از علائم کناره گیری از جمع استفاده می شود.

۳. از اینترنت، اغلب در دوره های زمانی پیش از آنچه که در ابتدا مدنظر بود، استفاده می شود.

۴. حجم قابل توجهی از وقت صرف فعالیت های مربوط به کاربری اینترنتی (برای مثال، کتاب های اینترنتی، یافتن جستوگرهای جدید وب، جستجوی فروشندگان اینترنتی و...) می شود.

۵. به خاطر استفاده از اینترنت، فعالیت های مهم اجتماعی، شغلی یا تفریحی از بین می رود یا کاسته می شود.

۶. فرد به دلیل استفاده مفرط از اینترنت، خطر فقدان روابط با دیگران، از دست دادن شغل و فرصت های آموزشی و شغلی را می پذیرد.

● برای رهایی

صفت مشخصه کسی که به اعتیاد اینترنتی گرفتار شده است، این است که قبول ندارد رفتارش از حیطه کنترل خارج است. در واقع او اصل ماجرا را «انکار» می کند. انکار، یک مکانیسم دفاعی ـ روانی است که شخص را قادر می سازد به رفتارش ادامه دهد. با وجود پیامدهای آشکار و منفی ای که این رفتار بر زندگی شخص دارد، این شیوه، شیوه ای برای دفاع در برابر احساس و چشیدن موارد ناخوشایند و آزاردهنده است. پس یکی از اولین اقدامات درمانی پذیرش موضوع است. همانند روش های موجودی که در ترک سیگار و مواد مخدر وجود دارد، روان پزشکان معتقدند در صورت بروز علایم اعتیاد به اینترنت، منع کامل دسترسی به اینترنت نیاز نیست و توصیه هم نمی شود، اما باید تمهیداتی اندیشیده شود تا در نهایت به کاهش این دسترسی تا مرز اعتدال منجر شود. برای مثال استفاده فرد از ۸ ساعت در روز به یک ساعت کاهش یابد.

قدم بعدی یافتن جایگزین مناسب استفاده از اینترنت است. بازگشت به گذشته و مقایسه آن با حال نشان خواهد داد که کدام فعالیت خانوادگی و اجتماعی و شخصی مانند گذراندن وقت با همسر و فرزندان، دوستان، ورزش، مطالعه و خواب جای خود را با اینترنت تعویض کرده اند و البته شناخت نقاط ضعف و قدرت هر شخص جهت ترک اعتیاد کاملا به آمادگی روحی او وابسته است.

در برخی کشورها کلینیک های خاصی برای مداوای معتادین به اینترنت دایر شده است. چین، آمریکا و آلمان از جمله کشورهایی هستند که به علت تعداد زیاد کاربران اینترنت دارای بیشترین معتادان به اینترنت هستند و کلینیک های ترک اعتیاد اینترنتی در آنها دایر است. در ایران چنین مراکزی وجود ندارد، اما مراجعه به پزشک و در میان نهادن مشکلات شخصی و خانوادگی با وی در موارد شدید کاملا ضروری به نظر می رسد و نباید از آن غفلت کرد